Heli’s als Zwitserse zakmessen voor België en Europa

De Belgische Defensie en militaire helikopters – of het nu de Agusta-helikopters in de jaren ’90 waren of de NH-90 TTH in de jaren 2000 – een succesverhaal werd het zelden. Er zijn natuurlijk ook uitzonderingen: de legendarische Sea King Search and Rescue (SAR) helikopter bijvoorbeeld, of de Alouette III als werkpaard van de Marine.

In ons land werd nooit een echte visie ontwikkeld op de militaire helikoptercapaciteit. Ten onrechte, want helikopters zijn als Zwitserse zakmessen: je kan zo voor heel veel verschillende opdrachten inzetten. Bij de watersnood in de zomer van ’21 toonden helikopters – na de zondvloed - hun nut bij het evacueren van burgers op plaatsen die voor voertuigen of reddingsboten ontoegankelijk zijn. En in 2021 alleen al werden 45 mensen door de NH-90-heli’s vanuit de basis Koksijde gered.

Maar tegelijk moesten bij de brand op de heide vaststellen dat de bambi-buckets, die grote waterzakken die onder heli’s kunnen gehangen worden, niet voorhanden waren. En extractie van Belgen uit Kaboel doen met heli’s was al helemaal geen mogelijke optie voor onze Defensie aangezien we niet beschikken over snelle en goed bewapende heli’s.

Eigenlijk heeft Defensie nog nooit over een helikoptervloot kunnen beschikken die erin slaagde om een echte waardevolle bijdrage te leveren aan haar kerntaken. De huidige toestand is daar bijzonder tekenend voor. De Agusta A109, momenteel voornamelijk nog gebruikt voor instructie, is onderweg naar de uitgang. Het is een absolute must om dit soort toestellen – lichte, wendbare heli’s die je voor een hele reeks opdrachten kan inzetten – opnieuw aan te schaffen. De enige andere overige helikopters zijn de NH-90’s in twee versies. De 4 exemplaren van de Nato Frigate Helicopter (NFH) variant horen – zoals de naam het al zegt – eigenlijk thuis op een fregat. Hun voornaamste taak is onderzeebootbestrijding (ASW). Met 4 toestellen zijn we net in staat om deze taak uit te voeren aan boord van de 2 Belgische fregatten. Want naast de operationele inzet moet natuurlijk het breder plaatje in het oog gehouden worden: vaak zijn de heli’s niet beschikbaar voor de hen toegewezen opdrachten wegens training, onderhoud en reparaties. Deze toestellen, momenteel gestationeerd in Koksijde en over enkele jaren in Oostende, gebruiken we echter ook voor SAR-opdrachten, in opvolging van de Seaking. De geopperde piste om deze belangrijke taak uit te besteden aan een private actor, zoals andere landen al met wisselend succes deden, werd begraven. Maar eigenlijk zijn deze NH-90’s te gespecialiseerd om dergelijke reddingstaken uit te voeren, ze zijn ook bijzonder duur per vlieguur (tot 20.000 euro per uur!). Een gespecialiseerde Belgische Twitter-account, Stoonbrace (volgtip!), drukte het al zo uit: ‘Het is alsof Bpost je pakje zou komen leveren met een Porsche Cayenne”. Hoe dan ook, 4 toestellen voor én onderzeebootbestrijding op onze twee fregatten én SAR-taken is te weinig. De Alouette III, een werkpaard dat al bijna 50 jaar in dienst is, verdween half 2021 uit de vloot. De Alouette III scheepte vaak in op de fregatten maar ook deze capaciteit viel dus weg. De huidige druk op de 4 toestellen, is op termijn niet houdbaar. Ik heb Minister Dedonder in het parlement al gewaarschuwd dat het eigenlijk niet mogelijk is alles te doen wat men wenst te doen met de slechts 4 NH90-NFH. Nieuwe heli’s om die specifieke reddingsopdrachten te doen én de huidige NH-90’s inzetten op de fregatten om ASW-taken uit te voeren: zo moet de nabije toekomst eruit zien.

Het verhaal van de tweede variant van de NH-90, de Tactical Transport Helicopter (TTH), is zoals in de inleiding al gesteld een voorbeeld van de moeilijke relatie tussen de Belgische Defensie en heli’s. België heeft 4 zo’n toestellen. Een goede transporthelikopter heeft een aantal kenmerken: gemakkelijk te onderhouden, goedkoop mee te vliegen en voldoende capaciteit om op elk moment te kunnen voldoen aan de behoefte van de eenheden die rekenen op ondersteuning. België doet met de TTH exact het tegenovergestelde. Het is een complex toestel, zoals gemeld kost ze een fortuin om mee te vliegen en we hebben er zo weinig dat het een huzarenstuk is om er 2 beschikbaar te hebben. De toestellen hebben daarenboven momenteel belangrijke updates nodig om operationeel te blijven. Deze updates kosten ettelijke miljoenen euro’s. Voortijdig afscheid nemen van deze toestellen is de enige optie waarna ze vervangen dienen te worden door nieuwe en zwaardere toestellen.

De huidige situatie, gekenmerkt door enerzijds oude toestellen die op (zeer) korte termijn gaan verdwijnen en anderzijds zeer dure toestellen die gebruikt worden voor taken waarvoor ze eigenlijk niet geconcipieerd werden, is niet wenselijk en eigenlijk niet aanvaardbaar.

De Regering heeft dat begrepen. Voor het eerst in decennia lijkt de aankoop van een reeks toestellen, van verschillende types en voor verschillende opdrachten, bedongen.

Ten eerste zullen inderdaad een aantal – tussen de 10 en de 15 toestellen verneem ik – LUH (Light Utility Helicopters) aangeschaft worden. Daarnaast zouden ook een viertal reddingsheli’s besteld worden, waardoor de NH-90’s hun maritieme taken vanop de fregatten zullen kunnen uitvoeren. En tot slot zou er een aantal zware transporthelikopters verworven worden. Dit pakket is alvast op het vlak van de helikoptercapaciteit ongezien.

Ik wil dan ook een oproep doen om bij de keuze van de helikopters eerst zeer goed te spreken met onze partners. Nederland, met wie we een zeer verregaande samenwerking en integratie hebben op het vlak van de marine, beschikt over een ruime vloot van NH-90’s. Duitsland, een belangrijk buurland en een partner met wie we de afgelopen jaren geregeld samen operaties deden (Mali, Afghanistan, Litouwen), beschikt ook over een aantal interessante types en besliste recentelijk nog om nieuwe zware Chinook-transportheli’s te bestellen. En ook de zware Nederlandse heli’s zouden over enkele jaren vervangen moeten worden. Als we als België wijs willen kiezen, kiezen we voor dezelfde toestellen en werken we zeer nauw samen met deze landen. Ook naar Luxemburg, met wie we ook op Defensie-vlak goed samenwerken, dient gekeken te worden.

Samenwerking op het vlak van heli’s is zowel een noodzaak als een kans. Het biedt de kans onze Krijgsmacht verder te integreren met onze partners en het is een antwoord op de noodzaak om kosten te sparen én toch actief te blijven met verschillende types helikopters. Een Benelux-heli-capaciteit is dan niet eens een verre droom en zou alweer een belangrijk stap naar een verdere Europese defensie-integratie kunnen zijn.

Tot slot ben ik ervan overtuigd dat we ook op Belgisch niveau aan die efficiëntie moeten werken. De Federale Politie zal haar heli-vloot de komende jaren moeten vervangen. Het lijkt me evident dat er verregaande samenwerking tussen Politie en Defensie wordt afgesproken. En voor het onderhoud aan de toestellen moet naar privé-partners gekeken worden. Buitenlande strijdkrachten laten hun heli’s nu al onderhouden bij Belgische bedrijven. Het zou, in tijden van zoeken naar geschoold personeel én naar efficiëntie, nog maar normaal zijn dat de nieuwe Belgische defensie heli’s binnenkort naast die buitenlandse heli’s komen te staan.

De Regering heeft begrepen wat Defensie en de defensie-watchers in dit land al lang zeggen: elke krijgsmacht heeft nood aan een moderne capaciteit ‘vliegende Zwitserse zakmessen’ die dankzij haar veelzijdigheid een brede variatie aan opdrachten aankan. Maar de volgende stap moet nu al voorbereid worden, bij de aankoop van de nieuwe generatie Belgische heli’s: dankzij samenwerking, in ons eigen land én ook met onze natuurlijke defensie-partners in de ons omliggende landen, gaan we nog meer uit deze capaciteit kunnen halen!