Kosovo, test case voor Europese autonomie?

Internationale veiligheidsvraagstukken volgen elkaar in 2021 in hoog tempo op. Hebben we nog maar net de opmars van de Taliban en de chaos van de daaropvolgende reddingsoperatie verteerd, vraagt de volgende hoofdbreker reeds om onze aandacht. Eentje met een zo mogelijk nog groter strategisch belang, aangezien het de Europese periferie betreft.

Site aub Elise, als Sarah geen opmerkingen heeft.

Twee weken terug berichtten internationale media over oplopende spanningen in het grensgebied tussen Servië en Kosovo. Het geschil betrof een eerder banale kwestie van wederzijdse nummerplaat-erkenning, maar kreeg in de context van het decennia-oude dispuut tussen beiden landen een bijzonder gewicht. Grenscontroles zijn daar overigens geen formaliteit: ellenlangse files en zeer grondige controles in een zaak vijandige sfeer zijn de standaard. Enkele jaren geleden passeerde ik die grens af en toe met een goeie vriend die voor de OVSE woonde en werkte in Kosovo. Een overheidsgebouw werd door ontevreden burgers in brand gestoken, een ander werd bekogeld met granaten. Servië stuurde tanks en ander militair materieel naar diens zuidelijke provincies en in respons zette Kosovo speciale politie-eenheden in. Uit vrees voor escalatie patrouilleerden NAVO-helikopters boven de grensstreek.

Uiteindelijk slaagde de EU via diplomatieke inspanningen het lont uit het kruitvat te trekken. Servië en Kosovo sloten losten met een akkoord de nummerplaatkwestie op. Dit akkoord is echter niet meer dan symptoombestrijding, het komt op geen enkele manier tegemoet aan de onderliggende, explosieve politieke situatie. Met verkiezingen in zowel Servië, als Kosovo in het vooruitzicht, blijft het risico op schermutselingen en escalatie reëel.

Deze gebeurtenissen zouden daarom als een wake-up call moeten dienen voor de nationale en Europese beleidsmakers. Om te vermijden dat ze opnieuw verrast worden door de ontwikkelingen in het veld, zoals gebeurde in Afghanistan, starten ze best nu al met contingency planning. Hierbij zullen zonder twijfel prangende vragen rijzen over het te bereiken doel en de beschikbare middelen. Wat is het eindspel? Welke rol speelt de NAVO hierin? Hoe zit het met de internationale operaties, KFOR en EULEX, die in het gebied actief zijn? Hoe lang dienen zij operationeel te blijven en met welk mandaat functioneren zij in de toekomst?

Het ligt in de lijn van de verwachtingen dat de EU en zijn lidstaten er bij deze oefening grotendeels alleen voor zullen staan. Waar de Verenigde Staten sinds de Joegoslavische oorlog het weifelende optreden van de Europese landen maskeerde, lijkt hun vizier vandaag elders gericht. Het is daarom hoogst onzeker dat de Verenigde Staten, nog steeds het grootste contingent van KFOR, tot grote inspanningen bereid zullen zijn in de regio. 

Zo komt het verhaal van Europese strategische autonomie op het vlak van vrede en veiligheid opnieuw en niet onverwachts heel dichtbij. Het regende de afgelopen weken verklaringen die pleitten voor een dergelijke autonomie; Charles Michel betitelde, bij de uitreikingsceremonie van de Internationale Karelsprijs, 2022 zelf als het ‘jaar van de Europese defensie’. Als dit meer is dan een holle politieke catchfrase, zullen de beleidsmakers op korte termijn enkele politieke knopen moeten doorhakken en hierbij de staat van defensie in Europa onder de ogen moeten zien. Afghanistan, de cyberaanvallen op Europese landen, de bewezen inmenging in de Europese democratische processen en de voortdurende instabiliteit in het oosten en zuiden van de Unie: de situatie onder ogen zien is dan wel een noodzakelijke stap, op korte termijn actie ondernemen moet snel volgen.